De ondergrond van het Savelsbos is enige tientallen miljoenen jaren
geleden gevormd. Tijdens de geologische periode het
Boven-Krijt
drong de zee vanuit het noordwesten het tegenwoordige Zuid-Limburg
binnen. In het begin werden kust en zandafzettingen gevormd met een
afwisseling van fijne zanden en klei. In het Savelsbos komen deze
afzettingen alleen in de diepere ondergrond voor. Deze zee werd dieper
en hierin vormden zich vervolgens dikke pakketten van een
zacht soort
kalksteen
door een miljoenen jaren durende opstapeling van kalkhoudende
overblijfselen van zeedieren. Deze afzettingen van tufkrijt zijn de
Formaties van Gulpen
en
van Maastricht.
Deze afzettingen liggen niet meer horizontaal, maar hellen naar het
noordwesten. Daardoor komt het Gulpens krijt in het zuiden van het
Savelsbos aan de oppervlakte en het Maastrichts krijt niet. Latere
afzettingen uit het Krijt treffen we in het Savelsbos niet aan. Daar
waar het gesteente nagenoeg aan de oppervlakte komt zijn ondergronds
kalksteengroeven ontstaan door steenwinning.
Ongeveer 5 tot 2,5 miljoen jaar geleden vormden rivieren hier de
afzettingen. Ruim twee miljoen jaar geleden kwam de Maas vanuit het
zuidwesten Zuid-Limburg binnen, ongeveer ter hoogte van het huidige
Eijsden. Vervolgens stroomde ze in noordoostelijke richting door een
meerdere kilometers breed dal verder.
Gedurende het Tertiair trad daarin verwering op onder invloed van een
warm en vochtig klimaat. Dit resulteerde in een
schiervlakte
(een door erosie afgevlakt gebergte).
In het Jong-Tertiair en in het Kwartair (2,5 miljoen jaar geleden tot
heden) erodeerden de Maas in dit gebied sterk door wisselende
klimatologische omstandigheden en de opheffing van de Ardennen als
gevolg van vulkanische activiteit. In Zuid-Limburg is daardoor door de
Maas een dik pakket grind en zand afgezet. In het noorden van het
Savelsbos kan deze laag plaatselijk aan de oppervlakte komen. Door de
langzame opheffing van Zuid-Limburg, 2,5 miljoen tot 11 000 jaar
geleden, en wisselende klimatologische omstandigheden heeft de Maas
zich ingesneden. Daardoor heeft de Maas hier een dik pakket grind en
zand afgezet (laagpakket van Sint Geertruid). Daar waar de rivier zich in zijn oorspronkelijke bedding had
ingesneden bleven de resten van deze bedding als
rivierterras
over. In Zuid-Limburg is dit nu het hoogste en oudste terras. Onder
periglaciale omstandigheden werden in het terrassenlandschap
de droogdalen
gevormd door erosie.
Bovenop het bovenste terras is tijdens de twee laatste ijstijden door
windwerking een
laag löss
afgezet. Dit vinden we met name op de hoger gelegen delen van het
Savelsbos: het plateau. Later erodeerde de löss van de plateaus en
hellingen.
Zie ook een interactieve uitleg van de geologische geschiedenis van
Zuid-Limburg met een geologische kaart op
GeologischeKaart.nl.
Lees meer over de geologie van het Savelsbos op
De Belemniet. Hier zijn ook verhelderende fotos te zien van enkele geologische
fenomenen.